વાતપૂરક – એન્ટલિયા
વાતપૂરક તારામંડળ, ભારતીય સંસ્કૃતિની માન્યતા પ્રમાણે , જ્યારે આ તારામંડળનાં તારાઓને કાલ્પનિક રીતે જોડવામાં આવે , ત્યારે તેનો આકાર હવાના પંપ જેવા આકારને મળતો આવે છે.
કઇ બાજુ દેખાશે…
હોકાયંત્ર તારામંડળ એ વાતપૂરક તારામંડળનાં પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું છે. જો તમે વાતપૂરક તારામંડળનાં પૂર્વ તરફ નજર કરશો તો તમને નરાષ્વ નામનું બીજું તારામંડળ જોવા મળશે. વાતપૂરક તારામંડળની ઉત્તર તથા દક્ષિણ બાજુએ તમને અનુક્રમે વાસુકી તથા નૌવસ્ત્ર તારામંડળ જોવા મળશે.
વાતપૂરક તારામંડળ એ દક્ષિણ ગોળાર્ધનો ભાગ છે કારણકે, તે દક્ષિણ ગોળાર્ધ માં ઘણું નીચે આવેલ છે.
તે આકાશનો ૨૩૨ ચોરસ ડિગ્રી જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેથી તે વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ ૬૨ માં નંબરનું તારામંડળ છે.
ક્યારે અને શું દેખાશે…આપણે આ હવાના પંપ જેવા આકાર ધરાવતાં વાતપૂરક તારામંડળને ભારતમાં, વસંતઋતુમાં એટલે કે એપ્રિલ થી જૂન મહિનામાં સૌથી સારી રીતે જોઇ શકાય છે.
તમે નરી આંખે, સ્વચ્છ દેખાતા આકાશમાં આ તારામંડળનાં ૪૭ તારાઓ જોઇ શકો છો. કારણ કે, તે તારાઓની તેજસ્વીતા , નરીઆંખે જોઇ શકાતા તારાઓની તેજસ્વીતા કરતા એટલેકે ૬.૫ દેખીતા તેજાંક કરતા વધુ છે. આ પૈકી જે સૌથી તેજસ્વી તારો છે તેનું નામ આલ્ફા અન્ટ છે.
તારામંડળ એ એકલાં , જોડકાં (દેખીતા અને ખરેખર), સમૂહ અને રુપવિકારી તારાઓથી બનેલું છે.
આ તારાઓમાંથી ૨૦ સૌથી તેજસ્વી તારાઓની યાદી , તેમનાં પ્રકાર પ્રમાણે નીચે મુજબ છેઃ
| જોડકા તારાઓ (ડબલ સ્ટાર) | રૂપવિકારી (વેરીબલ) | એક તારો (સિંગલ સ્ટાર) |
| ૭ | ૪ | ૧૦ |
ભારતીય સંસ્કૃતિની માન્યતા પ્રમાણે , આ તારામંડળ માટે કોઇ જાણિતી કથા નથી.
આપણે જેટલાં પણ તારાઓ જોઇએ છીએ, તે બધાં આપણી આકાશગંગા તારાવિશ્વનાં જ છે. તેજસ્વી તારાઓને નરી આંખે
જોઇ શકાય છે અને ઝાંખા તારાઓને ટેલિસ્કોપ દ્વારા જોઇ શકાય છે. આકાશનો આ પડદો જે આપણે દ્વિ- પરિમાણમાં જોઇએ છીએ, તે વાસ્તવમાં ત્રી- પરિમાણ ધરાવતાં બ્રહ્માંડની વાત છે.
દૂરઅવકાશી રચના…
દરેક તારામંડળ માં ખૂબ બધી ઝાંખી અવકાશી રચનાઓ જોવા મળે છે. તેમને અંતર અને પ્રકાર પ્રમાણે અલગ અલગ રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. આપણી આકાશગંગાની તક્તીમાં જુદાં જુદાં પ્રકારની નિહારીકાઓ જેમકે ઉત્સર્જન નિહારીકા, પરાવર્તન નિહારીકા, અંધારી કે શ્યામ નિહારીકા, તારાઓને જન્મ આપતી કે ગ્રહીય નિહારીકા, સુપરનોવા અવશેષ તથા ખુલ્લાં તારકગુચ્છ આવેલાં છે. આ ઉપરાંત બંધ તારકગુચ્છ પણ આવેલાં છે કે જે આપણા તારાવિશ્વનાં પ્રભામંડળમાં જોવાં મળે છે. અમુક દૂરનાં પદાર્થો જેવાંકે બીજાં તારાવિશ્વો પણ ટેલિસ્કોપ દ્વારા જોઇ શકાય છે. આવી રચનાઓને “દૂર અવકાશી રચનાઓ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
આ તારા મંડળમાં ૧૦૨ જુદા જુદા પ્રકારની આવી દૂર અવકાશી રચનાઓ આવેલ છે.
આ તારામંડળનાં ૨૦ સૌથી તેજસ્વી એવાં દૂર અવકાશી પદાર્થોની યાદી નીચે મુજબ છેઃ
Antlia Cluster || 3rd nearest cluster of galaxies
IC 2545 || Pair of merging galaxies
IC 2560 || Spital Galaxy| તારાવિશ્વ | ખુલ્લું તારકગુચ્છ | બંધ તારકગુચ્છ | નિહારિકા | સુપરનોવા અવશેષ | ||
| નરીઆંખે દેખાતા | – | – | – | – | – | |
| ટેલિસ્કોપ દ્વારા દેખાતા | ૨૦ | – | – | – | – | |
| ૨૦ | – | – | – | – |
NGC 2997 || Unbarred Spiral Galaxy
NGC 3244 || Spiral Galaxy
NGC 3125 || starburst galaxy